366 lat temu, 18 listopada 1655 roku, rozpoczęło się szwedzkie oblężenie klasztoru paulinów na Jasnej Górze. Trwało do końca grudnia. Wojska szwedzkie pod dowództwem generała Burcharda Müllera po kilku nieudanych próbach ostrzelania klasztoru poniosły dotkliwe straty i zostały zmuszone do odwrotu.
Obrona klasztoru stała się najbardziej utrwalonym w polskiej świadomości historycznej epizodem z okresu „potopu szwedzkiego”. Dla Polaków miała wielkie znaczenie moralne. Wielu historyków jest zdania, że stanowiła przełom w wojnie polsko-szwedzkiej.
Załoga klasztoru stawiała opór przez blisko sześć tygodni. Na czele obrońców Jasnej Góry stał przeor klasztoru o. Augustyn Kordecki. Wywiózł on cudowny obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem, a na Jasnej Górze zawiesił jego kopię. Mimo „listu żelaznego” gwarantującego nietykalność klasztoru, Szwedzi zażądali wpuszczenia swoich wojsk na jego teren. Siły polskie, zgromadzone przez ojca Kordeckiego, liczyły 160 żołnierzy, 50 puszkarzy, 20 szlachciców i 70 zakonników i były nieporównywalnie mniejsze od szwedzkich, liczących ponad 3 000 żołnierzy.
Obrona klasztoru na Jasnej Górze w 1655 roku była punktem zwrotnym w wojnie, którą kilka miesięcy wcześniej król Szwecji Karol X Gustaw wypowiedział Rzeczypospolitej. Celem było objęcie panowania nad Morzem Bałtyckim. Zbrojny najazd Szwedów na nasz kraj przeszedł do historii jako „potop szwedzki”, bo najeźdźcy niszczyli i palili całe wioski, grabiąc mienie, a także łamiąc wszelkie prawa. Obrona Jasnej Góry podczas „potopu szwedzkiego” stała się jedną z najjaśniejszych kart polskiej historiografii, wielokrotnie odnoszono się do niej w XX wieku, między innymi podczas drugiej wojny światowej.
Podczas „potopu szwedzkiego” Rzeczpospolita poniosła wielkie straty ludnościowe, a także – materialne, w tym cennych dóbr kultury. Szwedzi wywieźli z Polski niezliczoną ilość zabytków, dzieł sztuki, zbiorów bibliotecznych i dokumentów. W kończącym wojnę pokoju oliwskim zawartym 3 maja 1660 roku Szwecja zobowiązała się zwrócić zrabowane archiwa i księgozbiory, zrobiła to jednak w znikomej części.
Polska nie zdołała odeprzeć militarnie ataku Szwedów, ponieważ była zaangażowana w wojnę z najazdem rosyjskim i osłabiona powstaniami kozackimi. Dlatego pierwsze miesiące „potopu” były pasmem szwedzkich sukcesów. Dopiero później znaczący opór stawili chłopi i mieszczanie, do których dołączyła szlachta. Sytuację zmieniła zwycięska obrona klasztoru na Jasnej Górze. Od tej pory kraj ruszył do walki z najeźdźcą i szala zwycięstwa przechyliła się na naszą stronę.
Potop, nazywany też „drugą wojną północną”, przerodził się w konflikt zbrojny na skalę europejską. Wzięli w nim udział Duńczycy, Brandenburczycy, Węgrzy, Polacy i Szwedzi. Zakończył się pokojem podpisanym w Oliwie, w 1660 roku.
Wojna stała się inspiracją w XIX wieku dla Henryka Sienkiewicza, który poświęcił jej część słynnej Trylogii zatytułowanej „Potop”. Napisana podczas zaborów „ku pokrzepieniu serc” Polaków cieszyła się ogromną popularnością.
IAR