Liturgia Kościoła posługuje się własną, szczególną rachubą czasu. Jednym z jej najbardziej wymownych elementów jest oktawa – okres, który pozwala nie tylko wspominać wielkie wydarzenia zbawcze, ale realnie w nich uczestniczyć przez osiem kolejnych dni. Z oktawą nierozerwalnie łączy się pojęcie mistagogii, czyli wprowadzania wierzących w głębię misterium miłości Chrystusa.
Czym jest oktawa w liturgii Kościoła?
Słowo oktawa pochodzi od łacińskiego octavus – „ósmy”. W liturgii oznacza ono czas obejmujący uroczystość oraz siedem kolejnych dni, które stanowią jej przedłużenie. Najstarszą i najważniejszą jest Oktawa Zmartwychwstania Pańskiego, ukształtowana już w III wieku.
W pierwszych wiekach chrześcijaństwa oktawa paschalna miała bardzo konkretny cel. W Noc Paschalną udzielano chrztu dorosłym katechumenom, a kolejne dni po Wielkanocy poświęcano ich duchowemu wprowadzeniu w tajemnicę wiary. Był to czas intensywnych nabożeństw i katechez, które pomagały nowo ochrzczonym zrozumieć sens sakramentów, w których właśnie uczestniczyli.
Do dziś dni Oktawy Paschalnej należą do najważniejszych w całym roku liturgicznym. Mają one rangę tak wysoką, że nie ustępują nawet innym uroczystościom. Kościół zaleca, aby liturgia była w tym czasie sprawowana szczególnie uroczyście. W praktyce duszpasterskiej poleca się również, aby właśnie wtedy dzieci przystępowały do Pierwszej Komunii Świętej, a Eucharystia była zanoszona do chorych.
Oktawa jako „inny czas”
Oktawa uczy wiernych innego spojrzenia na czas. Przez powtarzające się teksty liturgiczne, psalmy, modlitwy i czytania Kościół zaprasza, aby jedna tajemnica była rozważana nieustannie przez siedem kolejnych dni. W tym sensie jeden dzień „trwa” cały tydzień.
Symbolika jest jeszcze głębsza. Dzień ósmy w tradycji chrześcijańskiej oznacza wieczność i koniec historii świata. Przypominał o tym św. Jan Paweł II w liście apostolskim Dies Domini mówiąc o Dies dierum − niedzieli jako „dniu dni”, dniu szczególnym i zapowiedzi objawiającego się sensu czasu, oczekiwaniu wieczności; papież przypomniał nauczanie dotyczące Chrystusa jako Alfy i Omegi. Oktawa staje się więc zapowiedzią życia wiecznego i znakiem nowego stworzenia, które rozpoczęło się wraz ze Zmartwychwstaniem Chrystusa.
W ciągu wieków ukształtowały się także inne oktawy: Bożego Narodzenia, Zesłania Ducha Świętego, Bożego Ciała oraz Najświętszego Serca Pana Jezusa. Choć dziś ich liczba jest mniejsza, sama idea oktawy wciąż pozostaje ważnym elementem liturgii Kościoła.
W co wprowadza oktawa?
Z oktawą nierozerwalnie wiąże się termin mistagogia. Wywodzi się on z języka greckiego i oznacza „wprowadzanie w misterium”. W starożytnych religiach misteryjnych odnosił się do wtajemniczenia w rzeczywistość dostępną jedynie dla wybranych. W chrześcijaństwie przyjął zupełnie nowy sens.
Mistagogia nie polega na przekazywaniu abstrakcyjnej wiedzy religijnej. Jej celem jest prowadzenie człowieka do spotkania z Osobą Jezusa Chrystusa. Chrześcijańskie misterium nie jest zbiorem prawd, lecz żywą relacją z Panem, który objawia się w sakramentach i we wspólnocie Kościoła.
Już w Kościele starożytnym cały proces przygotowania do chrztu, czyli katechumenat, miał charakter mistagogiczny. Szczególne znaczenie miały jednak katechezy pochrzcielne, zwane katechezami mistagogicznymi. To one pomagały neofitom przejść „od znaku do tego, co on oznacza”, od widzialnych obrzędów do niewidzialnej łaski.
Kościół ponownie odkrył znaczenie mistagogii w czasach współczesnych. W posynodalnej adhortacji Sacramentum Caritatis papież Benedykt XVI podkreślał potrzebę prowadzenia w parafiach stałej drogi mistagogicznej. Wskazywał na trzy jej filary: wprowadzanie w historię zbawienia, wyjaśnianie znaków liturgicznych oraz uczenie łączenia celebracji sakramentów z codziennym życiem chrześcijańskim.
W tym sensie zarówno oktawa, jak i mistagogia pozostają aktualnym zaproszeniem. Zaproszeniem do tego, by nie zatrzymać się na samym obrzędzie, lecz pozwolić, aby tajemnica Chrystusa przenikała całe życie wierzącego – dzień po dniu, tydzień po tygodniu, aż po „dzień ósmy”, który nie będzie miał końca.
Tekst: Grzegorz Kozłowski
Źródło zdjęcia głównego: Fot. © Mazur / catholicnews.org.uk
