Skąd się wzięła szopka bożonarodzeniowa?
Zwyczaj przedstawiania sceny Narodzin Chrystusa rozpowszechnił św. Franciszek z Asyżu. To jednak już cesarzowa Helena w 330 r. p. n. e. nakazała wybudować w betlejemskiej grocie żłóbek z marmuru dla upamiętnienia narodzin Dzieciątka Jezus. Kilka lat później grotę tę przebudowano na stajenkę, w której umieszczono rzeźby Świętej Rodziny i pastuszków. Szopka zyskała na popularności i była odwiedzana przez pielgrzymów. Pomysł został skopiowany w Rzymie, gdzie postawiono szopkę przy Bazylice Matki Bożej Większej. Tam też papież odprawił pasterkę.
Kluczową rolę w tradycji budowania i rozpowszechnienia szopek odegrał św. Franciszek z Asyżu (1181-1226). Uzyskując pozwolenie od papieża, 24 grudnia 1223 roku zorganizował on w Greccio, gdzie mieścił się klasztor franciszkański pierwszą na świecie żywą szopkę bożonarodzeniową. Na terenie pustelni, na wysokości 750 m n.p.m. ustawił żłóbek z sianem. Braciszkowie złożyli w nim wyrzeźbioną w drzewie figurkę Jezusa, a obok niego umieścili żywego woła i osła. Wokół ustawiono świece. Franciszek zwołał mieszkańców okolicznych wiosek , którzy wcielili się w postacie Świętej Rodziny i odegrali na żywo scenę Narodzenia Pańskiego. Pragnął w ten sposób przybliżyć prostym ludziom tajemnicę zbawienia. Nad żłóbkiem została odprawiona msza św., podczas której Franciszek odśpiewał Ewangelię.
Od tego czasu w różnych zakątkach Europy zaczęły pojawiać się szopki bożonarodzeniowe, które były szczególnie rozpowszechniane przez zakon franciszkanów , a także dominikanów. Tradycja ta najbardziej rozwinęła się we Włoszech, gdzie można je oglądać nie tylko w czasie Bożego Narodzenia.
Od kiedy mamy szopki bożonarodzeniowe w Polsce?
W Polsce tradycja ta zapoczątkowana została u schyłku XIII wieku przez zakon franciszkanów, który w tym czasie osiedlił się w naszym kraju. Początkowo szopki budowali tylko zakonnicy, z czasem jednak coraz więcej świeckich osób zaczęło je tworzyć. Zwyczaj budowania szopek stał się szczególnie popularny w Krakowie.
Tradycja budowania szopek bożonarodzeniowych w kościołach polskich jest silnie utrwalona. Coraz częściej przed kościołami budowane są również tzw. żywe szopki, w których znajdziemy aktorów odgrywających postaci biblijne oraz żywe zwierzęta, nadające uroku całej inscenizacji.
Szopka bywa wykonywana również jako miniatura – jako taka często jest obiektem kolekcjonerskim.
W Warszawie największą popularnością od wielu dziesięcioleci cieszy się tzw. ruchoma szopka u oo. kapucynów przy ul. Miodowej.
Jaka jest historia szopki u warszawskich kapucynów?
Kościół kapucynów był pierwszym w Warszawie, jaki odbudowano po wojnie. Jego poświęcenie odbyło się 8 września 1946 r. Wtedy też narodził się pomysł zbudowania ruchomej szopki. Szopka ta zrobiła prawdziwą furorę wśród mieszkańców stolicy. Było to oryginalna nowość i jednocześnie znak nadziei na przyszłość, pośród otaczającego ją morza ruin.
Ruchomą szopkę w obecnej formie umieszczono w krypcie kościoła kapucyńskiego w 1948 r. Została ona skonstruowana przez dwóch braci kapucynów: Piusa Janowskiego i Konrada Wyczawskiego. Brat Konrad aż do swej śmierci w 1987 r. troszczył się o bieżące naprawy szopki. Później, przez długie lata troskliwym i oddanym jej opiekunem był pan Władysław Dzierzgowski. W szopce nie ma żadnej elektroniki, a całość jej działania opiera się na złożonym systemie pasów, kół i przekładni napędzanych – co ciekawe – jednym silnikiem elektrycznym. Od czasu swego uruchomienia szopka działa nieprzerwanie każdego roku w okresie Bożego Narodzenia.
Stronę plastyczną szopki zaprojektowała i wykonała siostra Rafaela Gąsiorowska ze Zgromadzenia Córek Maryi Niepokalanej. Później szata graficzna szopki była wielokrotnie modyfikowana i uzupełniana. Ostatnio zasadniczego odświeżenia i ujednolicenia koncepcji plastycznej szopki dokonali pracownicy Teatru Lalki i Aktora w Łomży.
W szopce przedstawiono Świętą Rodzinę w stajence, postaci z Pisma św., z historii Kościoła i historii Polski, a także niektórych świętych. W świątecznym korowodzie podążają one do stajenki pośród różnych krajobrazów. Z oddali towarzyszą im aniołowie, a w tle mijają panoramę warszawskiego Starego Miasta z Zamkiem Królewskim i kolumną Zygmunta oraz bazylikę św. Piotra na Watykanie. Każdego roku pojawiają się też aktualne motywy dotyczące ważnych wydarzeń w Kościele i w Polsce.
Pochodowi postaci zdążających do stajenki betlejemskiej towarzyszy komentarz wyjaśniający, którego oprawę audio przygotowywali znani radiowcy.
Szopka zawsze cieszyła się ogromnym zainteresowaniem i znaczną frekwencją odwiedzających. Co roku, jest uruchamiana w dzień Uroczystości Narodzenia Pańskiego, 25 grudnia.
Ruchoma Szopka Kapucyńska będzie czynna w dniach:
od 25 grudnia 2025 w godzinach 12:00 – 20:00 do 18 stycznia 2026 roku.
Tekst: Katarzyna Wasilewska
Źródło zdjęcia głównego: Vatican News
