Drodzy Słuchacze, w programie „Cień zbrodni – Echo pamięci” wracamy do jednej z najtragiczniejszych kart polskiej historii. Gościem audycji jest dr Ewa Kowalska z Biura Poszukiwań i Identyfikacji IPN, która mówi o zbrodni katyńskiej, ale także o szerszym kontekście międzynarodowym i długofalowych skutkach tej tragedii.
Relacje polsko-sowieckie przed 1939 rokiem
Relacje Polski z Rosją Sowiecką już wcześniej były trudne. Ich źródłem była wojna 1920 roku i późniejsze napięcia polityczne. Choć w teorii granice wydawały się bezpieczne, rzeczywistość szybko to zweryfikowała. Rok 1939 przyniósł agresję Niemiec i Związku Sowieckiego, a wraz z nią falę brutalnych represji wobec ludności polskiej.
Katyń – planowe wyniszczenie elit
Zbrodnia katyńska nie była przypadkiem. NKWD uznało polskich oficerów, lekarzy, prawników, urzędników i kapelanów za zagrożenie dla władzy sowieckiej. Byli przedstawicielami elit, które mogły odbudować państwo polskie i podtrzymać ducha niepodległości. Dokument z 5 marca 1940 roku jasno wskazuje, że uznano ich za „zatwardziałych wrogów władzy sowieckiej”.
Motywów było więcej: zemsta za rok 1920, kontynuacja wcześniejszych represji narodowych i klasowych oraz chęć trwałego złamania polskiej państwowości.
Równoległe zbrodnie: Katyń i Palmiry
W tym samym czasie, gdy Sowieci mordowali w Katyniu, Niemcy prowadzili akcję AB, mordując polską inteligencję m.in. w Palmirach. Brakuje dokumentów, które jednoznacznie potwierdzają pełną koordynację obu okupantów, ale fakty mówią wiele. Obie akcje ruszyły niemal równocześnie wiosną 1940 roku i miały ten sam cel: zniszczyć polskie elity.
Losy rodzin – tragedia pokoleń
Historia Katynia to nie tylko statystyki. To ludzkie losy. Dr Ewa Kowalska przywołuje poruszające przykłady rodzin niszczonych przez obu okupantów. Jednym z nich jest Janina Lewandowska, zamordowana w Katyniu, oraz jej siostra, zgładzona dwa miesiące później w Palmirach. Podobnych historii są dziesiątki – ojcowie i synowie ginęli w różnych obozach i miejscach kaźni.
Represje nie skończyły się wraz z wojną. Wielu potomków ofiar Katynia zginęło już po 1945 roku w więzieniach komunistycznych. Dopiero niedawno, dzięki pracy IPN, część z nich została odnaleziona i godnie pochowana.
Czy prawda o Katyniu zostanie w pełni odkryta?
Dr Kowalska pozostaje sceptyczna. Rosja nie udostępnia archiwów, a brak dokumentów nadal blokuje pełne poznanie skali zbrodni. Mimo to prace poszukiwawcze trwają, a każda identyfikacja pozwala rodzinom domknąć wieloletnią żałobę.
Tekst: Grzegorz Kozłowski
Źródło zdjęcia głównego: fot. Maciej Szczepańczyk | Wikipedia
