89 lat temu, 31 grudnia 1932 roku, polscy matematycy: Marian Rejewski, Jerzy Różycki i Henryk Zygalski złamali szyfr Enigmy, niemieckiej maszyny szyfrującej. Rok później wspólnie zbudowali działającą kopię urządzenia. Dzięki sukcesowi polskich kryptologów II wojna światowa została skrócona o 2-3 lata, co oznacza uratowanie tysięcy ludzkich istnień. Niemcy do końca wojny byli przekonani, że Enigmy nikt nie jest w stanie rozszyfrować.
Po złamaniu szyfru przez Polaków i przekazaniu go Brytyjczykom, w ośrodku kryptologicznym w Bletchley Park niedaleko Londynu pracowało ponad 10 tysięcy osób, które wykorzystywały informacje otrzymane od polskich matematyków. Osiągnięcie Polaków w znacznym stopniu przyczyniło się do sukcesów militarnych aliantów, między innymi w bitwie o Anglię, walkach na Atlantyku i zwycięstwie pod Falaise we Francji. W 1940 roku złamano główny szyfr operacyjny Luftwaffe, a w 1943 roku – kod niemieckiej marynarki.
W powojennej Polsce pomijano wysiłek i zasługi naszych kryptologów, wymazywano ich z powszechnej pamięci. Na Zachodzie informacje o służbie alianckiej Rejewskiego, Różyckiego i Zygalskiego ukrywano w tajnych archiwach, a złamanie kodu Enigmy przypisano wywiadowi brytyjskiemu. Pierwsze wiadomości o sukcesie Polaków ukazały się na początku lat 70. Oficjalnie Brytyjczycy przyznali to dopiero po wejściu Polski do NATO w 1999 roku. W 2014 roku Międzynarodowe Stowarzyszenie Inżynierów (IEEE ) uhonorowało trzech Polaków prestiżowym odznaczeniami „Milestone” – „Kamieniami milowymi”.
Enigma, skonstruowana w latach 20. ubiegłego wieku, przypominała maszynę do pisania. Niemcy zastosowali w niej matematyczną metodę kodowania wiadomości. Aby odszyfrować tekst, odbiorca musiał mieć identyczną maszynę i klucz depeszy.
Trójka polskich kryptologów jesienią 1939 roku ewakuowała się przez Rumunię do Francji. Jerzy Różycki zginął w 1942 roku w katastrofie statku na Morzu Śródziemnym. Zygalski i Rejewski pracowali do końca wojny w radiowej jednostce Sztabu Naczelnego Wodza Polskich Sił Zbrojnych pod Londynem. Henryk Zygalski zmarł w Anglii w 1978. Marian Rejewski po wojnie wrócił do kraju, zmarł w 1980 roku.
W 2000 roku Rejewski, Różycki i Zygalski zostali odznaczeni pośmiertnie Krzyżami Wielkimi Orderu Odrodzenia Polski. W 2019 roku w krypcie Panteonu Narodowego w podziemiach kościoła św. Piotra i Pawła w Krakowie złożono urny z ziemią z miejsc związanych ze śmiercią lub pochówkiem kryptologów. W uroczystości wzięli udział krewni wybitnych matematyków, wśród nich Janina Sylwestrzak – córka Mariana Rejewskiego, Maria Bryschak – siostrzenica Henryka Zygalskiego i Jan Różycki syn Jerzego Różyckiego.
Podczas inauguracji wystawy, 9 listopada 2021 roku, „Enigma. Zagadka rozwiązana” w warszawskiej Kordegardzie – Galerii Narodowego Centrum Kultury zaprezentowano replikę Enigmy, czyli urządzenie skonstruowane na początku wojny we Francji. Maszyna przez kilkadziesiąt lat znajdowała się w zbiorach Instytutu Piłsudskiego w Londynie, a teraz została sprowadzona do Polski. Pracę i sukcesy kryptologów: Mariana Rejewskiego, Jerzego Różyckiego i Henryka Zygalskiego upamiętnia, otwarte we wrześniu tego roku, poznańskie Centrum Szyfrów Enigma, które także promuje ich działalność.
IAR