7 lutego 2019 roku zmarł Jan Olszewski, były premier, działacz opozycji demokratycznej i obrońca w procesach politycznych w najtrudniejszych czasach PRL. Był też posłem na Sejm, doradcą prezydenta Lecha Kaczyńskiego do spraw politycznych, w latach 1995-2011 przewodniczącym Ruchu Odbudowy Polski. Kawaler Orderu Orła Białego. Zmarł w wieku 88 lat.

 

W czasie drugiej wojny światowej Jan Olszewski należał do Szarych Szeregów, w Powstaniu Warszawskim pełnił funkcję łącznika. W 1956 roku był współautorem jednego z najważniejszych artykułów popaździernikowej odwilży – „Na spotkanie ludziom z AK”, opublikowanego w tygodniku „Po Prostu”. Domagał się w nim lepszego traktowania dawnych żołnierzy podziemia, prześladowanych w okresie stalinizmu.

 

W latach 60. bronił w procesach politycznych między innymi Melchiora Wańkowicza, dysydentów – Jacka Kuronia i Karola Modzelewskiego, a także satyryka Janusza Szpotańskiego i Wojciecha Ziembińskiego, działacza KOR, a potem ROPCiO.

 

W 1980 roku doradzał Solidarności i Lechowi Wałęsie, był współautorem statutu prawnego rodzącego się związku, współpracował przy organizowaniu strajków w Warszawie. Podczas stanu wojennego prowadził pertraktacje z władzami w sprawie zwolnienia z więzień i obozów internowania osób chorych. Stale współpracował z podziemną Solidarnością. Bronił w sądach między innymi Lecha Wałęsy, Zbigniewa Romaszewskiego, Zbigniewa Bujaka.

 

Jako członek Komitetu Obywatelskiego przy Lechu Wałęsie uczestniczył w rozmowach Okrągłego Stołu, choć – jak wielokrotnie później powtarzał – zgodził się na to, ponieważ odmowa byłaby „nieelegancka”. Uważał, że z rozmowami nie należało się spieszyć, bo porozumienie zakładało utrzymanie władzy przez komunistów przy zachowaniu pozorów kompromisu.

 

O tzw. kontraktowych wyborach 1989 roku mówił, że nie były ani wolne, ani demokratyczne, z czego zdawali sobie sprawę również wyborcy.

 

Zwieńczeniem kariery politycznej Jana Olszewskiego była funkcja szefa rządu. 23 grudnia 1991 roku jego gabinet otrzymał wotum zaufania od Sejmu – pierwszego po wojnie wybranego w w pełni wolnych wyborach. Jako premier Jan Olszewski stawiał przed sobą trzy zadania: wyprowadzenie Polski ze strefy wpływów postsowieckich, uwolnienie aparatu państwowego od agentury i zabezpieczenie majątku narodowego.

 

W nocy z 4 na 5 czerwca 1992 roku, kiedy do rąk parlamentarzystów i prezydenta trafiła lista agentów SB przygotowana przez ówczesnego szefa MSW Antoniego Macierewicza, rząd Jana Olszewskiego – po złożeniu odpowiedniego wniosku przez prezydenta Lecha Wałęsę – został odwołany. Wydarzenia te przeszły do historii jako „noc teczek”.

 

Z upoważnienia prymasa Józefa Glempa w 1984 i 1985 roku mecenas Jan Olszewski występował jako oskarżyciel posiłkowy w procesie zabójców księdza Jerzego Popiełuszki. Był też pełnomocnikiem rodziny duchownego. W mowie oskarżycielskiej twierdził, że morderstwo miało być polityczną prowokacją, której celem było rozpętanie w kraju zamieszek.

 

Jan Olszewski walczył także o ujawnienie prawdziwych okoliczności zabójstwa księdza Stefana Niedzielaka. Kapelan Armii Krajowej, uczestnik Powstania Warszawskiego, a po wojnie współzałożyciel Rodziny Katyńskiej w Warszawie został zamordowany przez SB w styczniu 1989 roku, dwa tygodnie przed rozpoczęciem obrad Okrągłego Stołu. Po latach mecenas podkreślał, że bezpieka miała wiele powodów, by zamordować księdza Niedzielaka.

 

W 2009 roku Jan Olszewski został odznaczony najwyższym polskim odznaczeniem – Orderem Orła Białego.

 

Jan Olszewski zmarł 7 lutego 2019 roku. Państwowe uroczystości pogrzebowe trwały dwa dni. Ostatnie pożegnanie Jana Olszewskiego odbyło się przy asyście wojskowej oraz w obecności licznych sztandarów. Byłemu premierowi w ostatniej drodze towarzyszyły setki osób, które przyniosły ze sobą kwiaty oraz biało-czerwone flagi. Został pochowany na Wojskowych Powązkach w Warszawie.

 

W mszy żałobnej, odprawionej 15 lutego 2019 roku w kościele św. Aleksandra na placu Trzech Krzyży w Warszawie, uczestniczyli przedstawiciele najwyższych władz państwowych.

 

Jan Olszewski miał bogatą kartę opozycyjną, między innymi w 1975 roku podpisał tzw. List 59, czyli protest wymierzony w poprawki wprowadzające do konstytucji PRL zapisy o przewodniej roli PZPR i sojuszu ze Związkiem Radzieckim. Był jednym z nielicznych prawników, którzy w 1976 roku bronili poszkodowanych robotników strajkujących w Radomiu i Ursusie. Cechowała go odwaga i konsekwencja w działaniu, mimo, że kilkakrotnie podejmowano próby pozbawienia go możliwości wykonywania zawodu. Jego mowy były przemyślane, precyzyjnie ułożone i skutecznie obnażały komunistyczny aparat represji. Współpracował z Komitetem Obrony Robotników i Ruchem Obrony Praw Człowieka i Obywatela. Był autorytetem i skupiał wokół siebie ludzi, którzy za cel stawiali niepodległą Polskę.

 

W 1977 roku w podziemiu ukazała się napisana przez Jana Olszewskiego, choć wydana anonimowo, broszura „Obywatel a Służba Bezpieczeństwa”. Była zwięzłym, dwudziestostronicowym poradnikiem dla opozycjonistów, jak zachowywać się przy kontakcie z bezpieką.

 

Jako szef rządu nadał polskiej polityce zagranicznej prozachodni kierunek. Otwarcie sformułował zamiar przystąpienia Polski do NATO. Miał wielkie zasługi przy negocjowaniu wycofywania wojsk radzieckich z Polski. Zapobiegł tworzeniu spółek „joint ventures”, do których mieli wejść radzieccy wojskowi stacjonujący w naszym kraju. To dzięki niemu w porozumieniu dotyczącym wycofania obcych sił nie znalazł się zapis, popierany przez część polskich dyplomatów i Lecha Wałęsę, o rosyjskich ośrodkach, które miałyby pozostać w Polsce.

 

W 1995 roku Jan Olszewski założył partię Ruch Odbudowy Polski, która rok później w sondażach uzyskała kilkanaście procent poparcia. W 2011 zrezygnował z funkcji przewodniczącego ROP.

 

W wyborach prezydenckich w 1995 roku zajął czwarte miejsce, uzyskując niemal 7 procent poparcia. Ponownie zarejestrował się jako kandydat na urząd prezydenta w wyborach w 2000 roku. Wycofał się jednak przed głosowaniem, udzielając poparcia Marianowi Krzaklewskiemu.

 

W latach 1989-1991 i 2005-2006 Jan Olszewski zasiadał w Trybunale Stanu. W kwietniu 2006 roku został doradcą prezydenta Lecha Kaczyńskiego do spraw politycznych.

 

Rada Polskiej Fundacji Katyńskiej przyznała Janowi Olszewskiemu Medal Dnia Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej, a Rada Warszawy nadała mu tytuł honorowego obywatela stolicy.

 

IAR