79 lat temu – 22 stycznia 1943 roku – w okupowanej Polsce utworzono Kedyw, czyli Kierownictwo Dywersji Komendy Głównej Armii Krajowej. Oficjalny rozkaz o utworzeniu elitarnych oddziałów AK wydał generał Stefan Rowecki „Grot”, komendant główny AK, by „uporządkować odcinek walki czynnej”. Kedyw wsławił się spektakularnymi akcjami przeprowadzonymi przez najlepiej wyszkolone oddziały podziemnej armii. To między innymi akcja pod Arsenałem i odbicie z rąk gestapo Jana Bytnara „Rudego” czy wykonanie wyroku na znienawidzonym w stolicy dowódcy SS i policji w dystrykcie warszawskim Franzu Kutscherze.

Pierwszym dowódcą Kedywu był generał Emil Fieldorf „Nil”. Podporządkowano mu wcześniej istniejące organizacje dywersyjne, w tym dwie największe – Związek Odwetu i „Wachlarz”. Trzon Kedywu tworzyły Grupy Szturmowe, wywodzące się z harcerskich Szarych Szeregów. Wśród nich były bataliony „Parasol” i „Zośka”, znane z wielu akcji bojowych w okresie konspiracji i w czasie Powstania Warszawskiego, kiedy weszły w skład powstańczego Zgrupowania „Radosław”.

Do legendy przeszła akcja „Góral” z 12 sierpnia 1943 roku. Oddziały Kedywu przejęły na placu Zamkowym w Warszawie transport 100 milionów złotych, co w tamtych czasach było ogromną sumą pieniędzy. Operacja rozpoczęła się około godziny 11.00 i trwała niecałe trzy minuty.

Akcje odwetowe Kedywu polegały między innymi na likwidowaniu Niemców szczególnie szkodliwych dla Polaków i niemieckich agentów. Starano się zasiać strach i zamęt w szeregach okupanta i przynieść moralną ulgę terroryzowanym Polakom. Jedną z najgłośniejszych operacji było wykonanie wyroku na „kacie Warszawy” generale SS Franzu Kutscherze. Żołnierze Szarych Szeregów przeprowadzili ją w biały dzień, w centrum miasta. 1 lutego 1944 roku Maria Stypułkowska-Chojecka, pseudonim „Kama”, zasygnalizowała wyjście Kutschery z domu, dając tym samym znak do rozpoczęcia akcji. Wiele lat później podkreślała, że jej koledzy ryzykowali i poświęcali życie, bo najważniejsza dla nich była ojczyzna.

Choć Kedyw jest w zbiorowej świadomości kojarzony przede wszystkim z Warszawą, jego struktury objęły swym zasięgiem niemal wszystkie obszary przedwojennej Polski. Historycy szacują, że Kedyw AK składał się z mniej więcej 3 tysięcy konspiratorów na terenie całego kraju. Kiedy w 1943 roku AK tworzyła oddziały partyzanckie, to właśnie oficerowie Kedywu byli często inicjatorami oraz dowódcami takich grup.

IAR