Grzech pierworodny. Temat, który od wieków budzi wiele emocji i jest istotnym elementem rozważań teologicznych. Czym jednak jest grzech, jakie ma konsekwencje i dlaczego prawda o grzechu pierworodnym jest tak kluczowa dla życia duchowego? Na te pytania starali się odpowiedzieć ksiądz dr Marcin Bodziak oraz ksiądz profesor Marek Tatar w audycji „Szkoła RUT” Grzegorz Kozłowskiego.

Grzech jako rzeczywistość duchowa

Grzech to pojęcie, które może być różnie interpretowane. Często człowiek próbuje zrozumieć siebie poprzez własne doświadczenia i wybory. W naturalnym porządku rzeczy dostrzegamy, że mamy w sobie zarówno pragnienie dobra – miłości, rozwoju, służby innym – jak i tendencję do popełniania grzechów, takich jak pycha, zazdrość czy nieczystość. Święty Augustyn w swoich rozważaniach nad naturą grzechu wskazywał, że „natura ludzka została skażona przez pierwsze nieposłuszeństwo” (De civitate Dei), co tłumaczy obecność skłonności do zła w człowieku.

 

Podobnie pisał w Confessiones, gdzie podkreślał, że grzech wynika z nieuporządkowanego umiłowania siebie kosztem Boga: „Gdzież byłem ja, kiedy szukałem Ciebie? Ty byłeś przede mną, a ja odszedłem od siebie i nie mogłem siebie odnaleźć.” Ten wewnętrzny konflikt, obecny w naturze człowieka, wskazuje na potrzebę łaski Bożej, która jedynie może uwolnić człowieka od grzesznych skłonności. Skąd więc w ludzkiej naturze skłonności do zła? Ojcowie Kościoła, w tym Augustyn, podkreślali, że źródłem tej kondycji jest grzech pierworodny, który deformuje wolę i osłabia zdolność człowieka do wyboru dobra.

 

Aby odpowiedzieć na to pytanie, nie można pominąć nauki o grzechu pierworodnym. Jan Paweł II w swojej książce Przekroczyć próg nadziei stwierdził, że grzech pierworodny jest kluczem do interpretacji rzeczywistości i ludzkiej natury. Dzięki tej prawdzie możemy lepiej zrozumieć siebie oraz otaczający nas świat. Papież zwracał uwagę, że grzech pierworodny nie tylko wprowadza nieuporządkowanie do ludzkiego serca, ale także wyjaśnia fundamentalną potrzebę odkupienia przez Chrystusa. Wskazywał, że człowiek, mimo swojej skłonności do grzechu, nie jest pozostawiony sam sobie – Bóg w swoim miłosierdziu daje mu możliwość zbawienia poprzez wiarę i sakramenty. Grzech pierworodny jest więc nie tylko kluczem do zrozumienia upadku, ale i kontekstem dla zbawczej misji Chrystusa, który przywraca człowieka do pierwotnej relacji z Bogiem.

 

 

Źródło zła w człowieku

Ewangelia uczy nas, że z wnętrza ludzkiego pochodzi wszelkie zło. Jezus wskazuje na konkretne grzechy, takie jak nierząd, nieczystość czy zazdrość: „Z wnętrza bowiem, z serca ludzkiego pochodzą złe myśli, nierząd, kradzieże, zabójstwa, cudzołóstwa, chciwość, przewrotność, podstęp, wyuzdanie, zazdrość, obelgi, pycha, głupota. Wszystko to zło z wnętrza pochodzi i czyni człowieka nieczystym” (Mk 7,21-23, BT).

 

Podobnie Jezus mówi w Ewangelii Mateusza: „Dobry człowiek z dobrego skarbca wydobywa dobro, a zły człowiek ze złego skarbca wydobywa zło. Bo z obfitości serca mówią usta” (Mt 12,35, BT).

 

W takim razie skąd w ludzkim sercu pojawiła się ta skłonność do grzechu? Odpowiedź na to pytanie znajduje się w objawieniu i nauce o grzechu pierworodnym. To właśnie on pozwala zrozumieć nieuporządkowanie w naszej naturze i potrzebę zbawienia.

 

Grzech pierworodny nie jest zwykłym przewinieniem, lecz stanem, który obciąża całą ludzkość. Jest dziedziczony, co budzi wiele pytań i kontrowersji. Dlaczego człowiek dziedziczy grzech, skoro inne grzechy wynikają z jego wolnej woli? Czy jest to sprawiedliwe? Ksiądz profesor Marek Tatar wskazuje, że to jedno z kluczowych pytań współczesnej teologii.

 

Bóg a istnienie zła

Rozważania na temat grzechu pierworodnego prowadzą do jeszcze szerszego pytania – skąd zło na świecie, skoro Bóg jest dobry? Dlaczego Bóg dopuszcza wojny, zbrodnie, kłamstwa i kataklizmy? Wielu ludzi, obserwując tragedie i nieszczęścia, zadaje sobie pytanie: Czy Boga tam nie było?

 

Papież Benedykt XVI w encyklice Spe Salvi podkreślał, że „wolność oznacza również możliwość wyboru zła„, wskazując, że obecność zła w świecie wynika z daru wolnej woli danej człowiekowi przez Boga, jednak głównym sprawcą zła jest Diabeł. Podobnie Jan Paweł II w adhortacji Reconciliatio et paenitentia nauczał, że „grzech osobisty prowadzi do grzechu strukturalnego, a zło społeczne jest efektem nagromadzenia indywidualnych decyzji„. Pius XII zauważył, że jednym z największych problemów współczesności jest „utrata poczucia grzechu”, co prowadzi do społecznej akceptacji niesprawiedliwości i obojętności wobec zła.

 

Tym samym, obecność zła na świecie nie jest znakiem nieobecności Boga, lecz wynikiem wyborów dokonywanych przez ludzi, którzy nadużywają daru wolności, ulegając namowom Szatana. Kościół podkreśla, że odpowiedzią na zło jest nawrócenie, modlitwa oraz dążenie do dobra, a ostatecznym zwycięstwem nad złem jest Boże miłosierdzie i zbawienie ofiarowane przez Chrystusa.

 

Ksiądz profesor Marek Tatar podaje w tym kontekście przykład historii o fryzjerze. Klient, będący katolikiem, po rozmowie z fryzjerem, który twierdził, że Bóg nie istnieje, bo gdyby istniał, nie byłoby zła, dostrzega człowieka zarośniętego i zaniedbanego. Przyprowadza go do fryzjera, mówiąc: Fryzjerzy nie istnieją, bo gdyby istnieli, ten człowiek nie wyglądałby tak, jak wygląda. Fryzjer odpowiada: Ależ istnieją, tylko on do fryzjera nie przyszedł. Na co klient odparł: Tak samo jest z Bogiem – On istnieje, ale ludzie do Niego nie przychodzą…

 

Różne interpretacje grzechu pierworodnego

Na przestrzeni wieków pojawiło się wiele prób interpretacji grzechu pierworodnego. Niektórzy uważali go za mitologiczną opowieść tłumaczącą istnienie zła, inni – za prawdę objawioną. Katechizm Kościoła Katolickiego przedstawia tradycyjne rozumienie grzechu pierworodnego, jednak współczesne podejścia starają się godzić tę naukę z teorią ewolucji i innymi naukami o pochodzeniu człowieka.

 

Problem dziedziczenia grzechu pojawił się zwłaszcza w kontekście badań nad antropogenezą. Czy Bóg stworzył jednego człowieka – Adama, czy całą grupę ludzi? Jeśli założymy, że człowiek pochodzi od wielu przodków, trudniej będzie wyjaśnić, jak grzech pierworodny miałby się przenosić. Kościół przyjmuje monogeniczność, czyli wiarę w pierwszą parę ludzi, Adama i Ewę, od których pochodzi cała ludzkość.

 

Katechizm Kościoła Katolickiego (KKK 390) naucza, że opowiadanie o grzechu pierworodnym w Księdze Rodzaju przekazuje wydarzenie pierwotnego upadku w sposób symboliczny, ale jednocześnie mówi o rzeczywistym fakcie historycznym. Katechizm wyjaśnia również (KKK 404), że grzech pierworodny jest przekazywany przez zrodzenie, a nie przez naśladowanie, co oznacza, że wszyscy ludzie dziedziczą jego skutki niezależnie od osobistych wyborów.

 

Ponadto, KKK 405 podkreśla, że choć grzech pierworodny nie jest osobistą winą żadnego człowieka poza Adamem i Ewą. Jednak wszyscy ludzie rodzą się w stanie upadku i potrzebują łaski chrztu, aby zostać oczyszczeni z tej duchowej rany. Kościół naucza, że zbawcze dzieło Chrystusa, nowego Adama, pozwala człowiekowi na powrót do jedności z Bogiem. Mimo, że skutki grzechu pierworodnego – takie jak skłonność do złego (łac. concupiscentia) – pozostają obecne w ludzkiej naturze.

 

Grzech społeczny a grzech osobisty

Dziś często mówi się o grzechu systemowym lub społecznym. Jan Paweł II w adhortacji Reconciliatio et paenitentia podkreślał, że za zło odpowiedzialni są ludzie, a nie systemy. Systemy mogą wspierać grzech poprzez struktury niesprawiedliwości, zaniedbania czy złe decyzje polityczne, ale to konkretne jednostki podejmują działania, które przyczyniają się do pogłębiania zła. Papież zwracał uwagę, że choć niektóre zło ma charakter strukturalny, nie zwalnia to jednostki z moralnej odpowiedzialności za jej własne czyny.

 

W adhortacji podkreślono również, że zło systemowe często wynika z egoizmu, obojętności i braku zaangażowania moralnego obywateli. Grzech społeczny przejawia się w akceptacji niesprawiedliwych norm. Także w biernym uczestnictwie w strukturach opresji czy braku reakcji na zło dziejące się wokół. Jednym z kluczowych wezwań papieża było przypomnienie, że zmiana moralna zaczyna się od nawrócenia jednostki. Człowiek swoim przykładem i działaniami może wpływać na całość społeczeństwa. W tym kontekście, wina systemowa nie jest abstrakcyjnym tworem. Jest jednak wynikiem decyzji i postaw poszczególnych ludzi, którzy mają wpływ na kształtowanie rzeczywistości.

 

Głos współczesnych teologów

Współczesny świat, jak zauważają teolodzy tacy jak Joseph Ratzinger, Henri de Lubac i Karol Wojtyła, coraz częściej odrzuca ideę grzechu. Człowiek staje się istotą bezgrzeszną. Pojęcie grzechu zaś jest już jedynie reliktem przeszłości, nieprzystającym do współczesnej rzeczywistości. To poważne wyzwanie dla duchowości i moralności, ponieważ bez świadomości grzechu trudno dostrzec potrzebę nawrócenia i zbliżenia się do Boga. Brak tej świadomości może prowadzić do relatywizacji moralnej. Wtedy dobro i zło stają się pojęciami subiektywnymi, zależnymi od okoliczności czy osobistych przekonań. W konsekwencji człowiek, nie dostrzegając własnych błędów, może zatracić potrzebę przemiany wewnętrznej i duchowego wzrostu..

 

Dlaczego Bóg pozwala na istnienie zła?

Rozważając naturę grzechu pierworodnego, wielu ludzi zastanawia się, dlaczego Bóg pozwala na istnienie zła. Czy nie mógłby On interweniować, aby zapobiec skutkom grzechu, takim jak wojny, niesprawiedliwość czy cierpienie? Ksiądz profesor Marek Tatar zwraca uwagę, że gdyby Bóg w sposób bezpośredni interweniował i eliminował zło, to ograniczyłby ludzką wolność, a tym samym pozbawiłby człowieka jego godności.

 

Bóg jednak nie pozostawił człowieka samemu sobie. Wcielenie Chrystusa pokazuje, że Bóg sam wszedł w rzeczywistość cierpienia i zła, przyjmując ludzką naturę i doświadczając skutków grzechu pierworodnego – nienawiści, niesprawiedliwości i przemocy. Święty Paweł naucza: „Nie daj się zwyciężyć złu, ale zło dobrem zwyciężaj” (Rz 12,21, BT). Jezus w pełni realizuje to przesłanie, ponieważ nie odpowiada na zło nienawiścią, lecz miłością, zatrzymując na sobie cały łańcuch zła.

 

Historia Benedykta XVI i refleksja nad złem

Przykładem tej teologicznej refleksji może być wizyta papieża Benedykta XVI w Auschwitz. Papież, będący Niemcem, stanął w miejscu, gdzie jego naród dokonał jednego z największych aktów zła w historii. Wówczas wielu pytało: „Gdzie był Bóg?”. Benedykt XVI odwrócił to pytanie, wskazując, że właściwe brzmienie powinno być inne: „Gdzie był człowiek?”. W rzeczywistości to nie Bóg dopuścił do Holokaustu, ale ludzie, którzy odwrócili się od Niego, zatracając swój moralny kompas.

 

Te słowa przypominają fundamentalną prawdę: kiedy człowiek odrzuca Boga, nieuchronnie prowadzi to do dehumanizacji i tragedii. Jezus naucza: „Wszystko, co uczyniliście jednemu z tych moich braci najmniejszych, Mnieście uczynili” (Mt 25,40, BT). Zabijanie człowieka jest więc w pewnym sensie aktem bogobójstwa, ponieważ każdy człowiek jest obrazem Boga.

 

Grzech pierworodny a kondycja współczesnego świata

Współczesny świat coraz częściej neguje istnienie grzechu. Jedni uznają go za relikt przeszłości, inni – jako element psychologicznych mechanizmów człowieka. Papież Jan Paweł II wielokrotnie przestrzegał, że jeśli ludzkość nie uzna prawdy o grzechu, to nigdy nie dostrzeże potrzeby odkupienia. W swojej encyklice Evangelium Vitae podkreślał, że „jeśli życie nie będzie uszanowane u początku, nie będzie uszanowane i w dalszych jego stadiach”, odnosząc się do kwestii aborcji i eutanazji.

 

Matka Teresa z Kalkuty także zwracała uwagę na ten problem, mówiąc: „Jeśli matka jest w stanie zabić swoje dziecko, co powstrzyma ciebie i mnie od wzajemnego zabijania się?”. Widzimy zatem, że współczesny relatywizm moralny prowadzi do przesuwania granic etycznych, co jest konsekwencją odrzucenia Boga jako źródła prawa moralnego.

Upadek pierwszych ludzi i jego skutki

Grzech pierworodny jest nie tylko wydarzeniem historycznym, ale także rzeczywistością, która nieustannie wpływa na kondycję człowieka i jego relację z Bogiem. Pierwsi ludzie, obdarzeni wolną wolą i żyjący w harmonii z Bogiem, dokonali wyboru, który miał konsekwencje dla całej ludzkości.

 

Teologia katolicka określa grzech pierworodny jako pierwszy akt nieposłuszeństwa wobec Boga, który spowodował duchowy rozłam między człowiekiem a Stwórcą. Święty Augustyn mówił o tym jako o „grzechu źródłowym”, który nie jest zwykłym wykroczeniem moralnym, lecz fundamentalnym zaburzeniem w naturze człowieka. Bóg stworzył człowieka do dobra, ale wybór przeciwko Niemu wprowadził na świat skutki, które odczuwamy do dzisiaj.

 

Katechizm Kościoła Katolickiego (KKK 404) wyjaśnia, że grzech pierworodny nie jest popełniony osobiście przez żadnego z ludzi poza Adamem. Wszyscy go dziedziczymy przez jedność natury. Papież Jan Paweł II w adhortacji Reconciliatio et paenitentia podkreślał, że skutkiem grzechu pierworodnego jest głęboka dezorientacja moralna człowieka. Można ją przezwyciężyć jedynie dzięki łasce Bożej. Benedykt XVI w swojej encyklice Spe Salvi przypominał, że grzech oddzielił ludzkość od Boga. Jednak to przez Chrystusa każdy człowiek może powrócić do pierwotnej relacji z Nim.

 

Podwójna rzeczywistość grzechu pierworodnego

W tradycji katolickiej grzech pierworodny ma dwa podstawowe aspekty:

 

1. Wina grzechu pierworodnego – Sobór Trydencki naucza, że jest to nie wina osobista, lecz wina własna w sensie dziedziczonego stanu. Sobór w dekrecie De peccato originali (DS 1513) potwierdza, że „grzech Adama przeszedł na wszystkich ludzi przez narodzenie, a nie przez naśladowanie”. Ponadto, w Sessio V, can. 3 (DS 1514) czytamy, że „jeśli ktoś twierdzi, iż grzech Adama dotknął jedynie jego, a nie został przekazany jego potomstwu, niech będzie wyklęty”.

 

Święty Paweł w Liście do Rzymian (Rz 5,12) wyjaśnia, że przez grzech jednego człowieka wszyscy zostali obciążeni jego konsekwencjami. Katechizm Kościoła Katolickiego (KKK 404) również podkreśla, że grzech pierworodny nie jest popełniony osobiście przez żadnego z ludzi poza Adamem. Wszyscy jednak dziedziczymy go w naszej naturze. Choć nikt z nas osobiście nie popełnił tego pierwszego grzechu, jego skutki dotykają całą ludzkość.

 

2. Skutki grzechu pierworodnego – Grzech ten osłabił ludzką naturę, pozostawiając w człowieku skłonność do zła. Teologowie, tacy jak św. Augustyn, św. Tomasz z Akwinu i św. Anzelm, mówili o „trojakiej pożądliwości”, którą opisuje św. Jan: pożądliwości ciała, pożądliwości oczu i pysze żywota (1 J 2,16). Św. Augustyn w De Civitate Dei tłumaczył, że grzech pierworodny sprawił, iż człowiek przestał kierować się miłością do Boga, a zwrócił się ku miłości własnej. Św. Tomasz z Akwinu w Summa Theologiae (I-II, q. 85) wyjaśniał, że grzech pierworodny osłabił wolę i podporządkował człowieka niższym namiętnościom, prowadząc do nieuporządkowanego pożądania. Natomiast św. Anzelm w Cur Deus Homo podkreślał, że upadek pierwszych ludzi sprowadził nie tylko śmierć duchową, ale także brak sprawiedliwości pierwotnej, którą człowiek otrzymał od Boga. Oznacza to niewłaściwe podejście do własnej cielesności, dóbr materialnych i relacji z innymi ludźmi.

 

Troista pożądliwość jako konsekwencja grzechu pierworodnego

Po grzechu pierworodnym człowiek nie tylko stracił pierwotną harmonię, ale również zmienił swój sposób postrzegania rzeczywistości. Wyróżniamy trzy główne aspekty pożądliwości:

 

• Pożądliwość ciała – człowiek przestał widzieć swoje ciało jako dar Boży i zaczął używać go dla własnej przyjemności. Święty Jan Paweł II w swojej teologii ciała podkreślał, że pierwotnie cielesność miała być narzędziem wyrażania miłości. Jednak po upadku stała się obszarem walki z nieuporządkowanymi pragnieniami.

 

• Pożądliwość oczu – pragnienie posiadania rzeczy materialnych w sposób nieumiarkowany. Człowiek, który wcześniej używał dóbr ziemskich zgodnie z wolą Boga, po grzechu zaczął nadawać im nadmierne znaczenie. Zapragnął posiadać coraz więcej, często kosztem innych.

 

• Pycha żywota – niewłaściwe dążenie do władzy i uznania. Grzech sprawił, że człowiek, zamiast oddawać chwałę Bogu, pragnął, by inni oddawali chwałę jemu. Jezus w Ewangelii przestrzega przed tym niebezpieczeństwem, ucząc, że największy jest ten, kto służy innym (Mt 23,11).

 

Czy grzech pierworodny może być usunięty?

Kościół katolicki naucza, że chrzest usuwa winę grzechu pierworodnego, lecz jego skutki pozostają. Katechizm Kościoła Katolickiego (KKK 405) wyjaśnia, że chrzest „gładzi grzech pierworodny, lecz skłonność do zła pozostaje i wymaga walki duchowej”. Dlatego człowiek musi nieustannie pracować nad sobą, korzystając z sakramentów, modlitwy i ascezy.

 

Wielcy święci podkreślali, że trzy podstawowe praktyki duchowe mogą przeciwdziałać skutkom grzechu pierworodnego:

 

• Post – walka z pożądliwością ciała

 

• Jałmużna – zwalczanie chciwości i pożądliwości oczu

 

• Modlitwa – pokora i przezwyciężenie pychy

 

Człowiek współczesny wobec grzechu

Dzisiejsza cywilizacja w dużej mierze zracjonalizowała grzech, często odrzucając jego istnienie. Teologowie, w tym papież Benedykt XVI, wskazują, że współczesny człowiek albo popada w skrajność, widząc zło wszędzie, albo całkowicie neguje jego obecność. Jan Paweł II przestrzegał, że „utrata poczucia grzechu” prowadzi do moralnego chaosu. Człowiek zatraca rozeznanie między dobrem a złem.

 

Święty Anzelm mówił, że grzech pierworodny „przenika ontologiczne podstawy człowieka”. Oznacza to, że jego skutki są obecne w każdej dziedzinie ludzkiego życia. Sobór Trydencki precyzyjnie określił, że nie jest to tylko zewnętrzna skaza, lecz rzeczywistość głęboko zakorzeniona w naszej naturze.

 

Podsumowanie

Grzech pierworodny pozostawił w człowieku trwałe konsekwencje: winę, którą gładzi chrzest, oraz skłonność do zła, która wymaga ciągłej pracy duchowej. Święty Paweł naucza, że „przez nieposłuszeństwo jednego człowieka wszyscy stali się grzesznikami, ale przez posłuszeństwo jednego wszyscy stają się sprawiedliwymi” (Rz 5,19). Chrystus, jako nowy Adam, daje człowiekowi możliwość przezwyciężenia skutków grzechu i powrotu do pierwotnej relacji z Bogiem.

 

Walka z grzechem pierworodnym trwa w każdym ludzkim sercu. Chrześcijańska nadzieja polega na tym, że dzięki łasce i współpracy z Bogiem możliwe jest odzyskanie pierwotnej godności i osiągnięcie zbawienia.

 

 

Ostatnie odcinki „Szkoły RUT” osłuchasz TUTAJ 🙂

GK