13 kwietnia jest obchodzony Dzień Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej, ustanowiony przez Sejm Rzeczpospolitej w 2007 roku. Jego celem jest oddanie hołdu polskim jeńcom wojennym i więźniom zgładzonym przez NKWD wiosną 1940 roku.
Zbrodnią katyńską określa się wymordowanie przez NKWD blisko 22 tysięcy obywateli polskich wziętych do niewoli po agresji Związku Radzieckiego na Polskę, 17 września 1939 roku. Z tej liczby 14 tysięcy 700 stanowili jeńcy z obozów w Kozielsku, Ostaszkowie i Starobielsku, a 7305 osób – w większości cywile, osadzeni w więzieniach zachodnich obwodów Ukrainy i Białorusi.
Dzień Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej przypada w rocznicę opublikowania przez Niemcy – 13 kwietnia 1943 roku – oficjalnej informacji o odkryciu w Katyniu masowych grobów polskich oficerów zamordowanych przez bolszewików. W odpowiedzi, 15 kwietnia Radio Moskwa zakomunikowało, że zbrodnię popełnili Niemcy podczas zajmowania okolic Smoleńska. Sowieci przedstawili to jako prowokację Goebbelsa i jego „popleczników” skierowaną przeciwko ZSRR. Kłamstwo katyńskie upowszechniała ponad pół wieku sowiecka propaganda oraz władze PRL.
Historyk Instytutu Pileckiego doktor Jerzy Rohoziński przypomniał (2020), że ujawnienie wiedzy o masowych mogiłach polskich oficerów w Katyniu miało dla władz III Rzeszy propagandowe znaczenie, informacje te bowiem znały już w 1942 roku.
Świadkiem odkrycia masowych mogił w Katyniu był Henryk Troszczyński (zmarł w 2019), który jesienią 1942 roku został przez Niemców skierowany na roboty przymusowe w okolicy Katynia. Od miejscowych chłopów dowiedział się, że w 1940 doszło tam do zbrodni i niedaleko znajdują się groby polskich żołnierzy. Henryk Troszczyński wspominał, że niedługo po tej informacji Niemcy rozpoczęli ekshumacje.
Polacy ginęli z rąk NKWD od strzału w tył głowy. Grzebano ich w bezimiennych dołach śmierci, w lasach, tak, by nigdy nie zostali odnalezieni. Wśród rozstrzelanych byli oficerowie Wojska Polskiego – wybitni dowódcy i stratedzy, policjanci, urzędnicy, uczeni, profesorowie wyższych uczelni, artyści, pisarze, lekarze, nauczyciele i prawnicy. Stanowili elitę narodu, jego potencjał obronny, intelektualny i twórczy. Poprzez zgładzenie polskich patriotów Sowieci chcieli zapobiec odrodzeniu się naszego państwa, i w konsekwencji – doprowadzić do wymazania Polski z mapy Europy.
Dopiero 13 kwietnia 1990 roku rosyjska agencja TASS podała, że polscy jeńcy wojenni zostali rozstrzelani w 1940-tym przez NKWD.
Polaków wymordowano na podstawie ściśle tajnej uchwały z 5 marca 1940 roku, podpisanej przez Józefa Stalina i jego towarzyszy z Politbiura. Nakazano w niej zgładzenie ponad 25 tysięcy polskich jeńców wojennych przetrzymywanych w obozach i więzieniach na Ukrainie i Białorusi.
Ofiary zbrodni katyńskiej chowano w Katyniu pod Smoleńskiem, Miednoje koło Tweru, Piatichatkach na przedmieściu Charkowa, a także w Bykowni koło Kijowa.
Prawdopodobnie są to też Kuropaty koło Mińska na Białorusi, gdzie według tzw. listy białoruskiej może spoczywać 3870 Polaków.
Starania o upamiętnienie ofiar Katynia zostały uwieńczone w 2000 roku, w 60. rocznicę zbrodni, kiedy otwarto polskie cmentarze w Katyniu, Miednoje i Charkowie. W 2012 roku otwarto czwarty cmentarz – w Bykowni na Ukrainie.
W 2004 roku zakończyło się 14-letnie śledztwo rosyjskiej prokuratury wojskowej. Rosjanie uznali, że mord katyński nie był zbrodnią ludobójstwa i nikogo nie postawili przed sądem.
Dochodzenie w tej sprawie prowadzi od 2004 roku Instytut Pamięci Narodowej. Historycy IPN uważają zbrodnię katyńską za ludobójstwo, ze względu na jej ideologiczne umotywowanie względami klasowymi, a faktycznie narodowymi oraz jej masowość.
IAR
