Dziś mija 6o lat od ogłoszenia przez Kościół  przełomowej deklaracji Nostra aetate („W naszej epoce”). Dokument powstał podczas II soboru watykańskiego i dotyczył stosunku Kościoła do religii niechrześcijańskich. Po raz pierwszy w sposób tak wyraźny i dobitny potępiono w nim antysemityzm oraz wszelkie formy dyskryminacji Żydów.

 

O czym mówi deklaracja?

 

Deklaracja została ogłoszona 28 października 1965 roku i składa się z 5 punktów. Punkt pierwszy przedstawia współczesną sytuację świata („naszą epokę”), kiedy to ludzkość zbliża się do siebie, a kraje świata stają się coraz bardziej od siebie zależne. Sytuacja ta skłania Kościół do rozważenia jego stosunku do innych religii. W deklaracji podkreślone jest zwłaszcza to, co łączy ludzkość.

 

Punkt drugi dotyczy hinduizmu, buddyzmu oraz „innych, istniejących na świecie religii”. Stwierdza się w nim, że Kościół „nic nie odrzuca z tego, co w religiach tych prawdziwe jest i święte”. Kościół wzywa chrześcijan do współpracy i dialogu z wyznawcami innych religii i wspierania znajdujących się w nich wartości. To pierwsze oficjalne pozytywne odniesienie się Kościoła do religii pierwotnych i dalekowschodnich.

 

Punkt trzeci jest poświęcony stosunkowi Kościoła do islamu.

 

Jaki jest i co stwierdza najważniejszy punkt dokumentu?

 

Najobszerniejszy i najważniejszy jest punkt czwarty. Dotyczy on relacji Kościoła do judaizmu i porusza wiele istotnych zagadnień teologicznych, jak trwałość przymierza Boga z Izraelem (deklaracja stwierdza, że nigdy nie zostało ono zerwane, choć podkreśla jednocześnie, że Kościół jest „nowym Ludem Bożym”),czy problem oskarżania Żydów o zabicie Boga (stwierdza, że nie można przypisywać winy bez różnicy wszystkim żydom). Dokument wzywa chrześcijan i żydów do dialogu, podając wskazówki, jak należy go prowadzić. Poleca również, by w nauczaniu kościelnym i katechezie nie nauczać o żydach i judaizmie niczego, co byłoby sprzeczne z prawdą Ewangelii i duchem Chrystusowym. Jednoznacznie i wyraźnie potępia wszelkie prześladowania, które kiedykolwiek kierowano przeciw Żydom.

 

Punkt piąty wzywa do braterstwa między ludźmi i sprzeciwia się wszelkim formom dyskryminacji i prześladowań religijnych.

 

Co się zmieniło przez te 60 lat?

 

Sześćdziesiąt lat po ogłoszeniu deklaracji Nostra aetate Kościół i wspólnota żydowska wciąż zadają sobie to samo pytanie: czy ludzkość naprawdę potrafi żyć razem? Podczas międzynarodowej konferencji „Po Nostra aetate (1965–2025). Ewaluacja i marzenia” w Wyższym Seminarium Duchownym w Łodzi wzywano zarówno do refleksji nad religijnym współistnieniem, jak i do duchowej przemiany oraz działania.

 

Apel o nawrócenie

 

Dokument Soboru Watykańskiego II z 28 września 1965 roku Nostra aetate (pol. „W naszej epoce”) na zawsze odmienił relacje Kościoła z religiami niechrześcijańskimi. Po raz pierwszy tak wyraźnie potępiono w nim antysemityzm, odrzucono zbiorową odpowiedzialność Żydów za śmierć Chrystusa i wezwano do wzajemnego poznania, szacunku i współpracy.

 

Kard. Grzegorz Ryś, otwierając konferencję, przypomniał, że Nostra aetate nie jest dokumentem historycznym, lecz wciąż aktualnym wezwaniem do duchowego nawrócenia Kościoła. Jak wyjaśniał, chodzi o „nawrócenie od przemocy i pogardy ku dialogowi i wspólnemu budowaniu”.

 

„Tam, gdzie wiara sięga po przemoc, kończy się wiara i zaczyna się bałwochwalstwo – kiedy mówimy o wielkim dziele Nostra aetate, tak naprawdę mówimy o nawróceniu od idolatrii do wiary” – mówił metropolita łódzki i przewodniczący Komitetu KEP ds. Dialogu z Judaizmem. Jak dodał w rozmowie z Heschel Center News, trzeba „nawracać się nie na sam Sobór, tylko na to, co Duch Święty powiedział Kościołowi przez to wydarzenie”.

 

Żywy korzeń dialogu

 

Drugie „marzenie” – mówił kard. Ryś – dotyczy pogłębiania relacji z judaizmem. Zauważył, że w nauczaniu Kościoła „ciężar gatunkowy przesuwa się dziś na relacje z judaizmem współczesnym”. Jak tłumaczył, chodzi nie tylko o wspólne dziedzictwo biblijne, ale o to, żeby korzeń był żywy”.

 

Metropolita łódzki dodał, że choć tezy Nostra aetate – iż Żydzi nie są narodem przeklętym, nie odpowiadają jako całość za śmierć Jezusa, a antysemityzm jest złem – są dziś powszechnie podzielane, to „problemem jest to, co z nich konkretnie wynika”.

 

Ambasador Izraela Jaakow Finkelstein przypomniał, że zgodnie z dokumentem Soboru Kościół „potępia i opłakuje przejawy antysemityzmu kiedykolwiek i przez kogokolwiek”. Zaznaczył jednak, że antysemityzm „znów podnosi swoją brzydką głowę”. „Definicja IHRA jasno mówi, że w wielu przypadkach krytyka Izraela, która przekracza pewną granicę, również jest antysemicka – na przykład wtedy, gdy odmawia się Żydom prawa do samostanowienia, kiedy stosuje się wobec Izraela podwójne standardy albo gdy porównuje się współczesną politykę Izraela do polityki nazistowskiej” – mówił.

Wspólne świadectwo i modlitwa

 

Rabin David Sandmel przypomniał, że Nostra aetate była „rewolucją w relacjach chrześcijańsko-żydowskich”, która zakończyła „nauczanie pogardy”. Wspominał, że jego ojciec, rabin i biblista Samuel Sandmel, „przed ogłoszeniem Nostra aetate nigdy nie był zaproszony do żadnej katolickiej instytucji, a po jej publikacji „jakby przerwały się tamy”.

 

Zaznaczył jednak, że „odrzucenie antysemityzmu to pierwszy krok, nauczyć się go rozpoznawać – to zadanie dużo trudniejsze”.

 

Francuski biskup, prof. Étienne Veto odwołał się do obrazu drzewa oliwnego z Listu do Rzymian. Jak podkreślał, Kościół czerpie soki z żywego korzenia. „Żydzi nie zostali odcięci – są czasem zranieni, ale nie odłączeni”. Przywołał też słowa św. Jana Pawła II, że „Stare Przymierze nigdy nie zostało odwołane”.

 

Konferencję zakończyła wspólna modlitwa Żydów i chrześcijan. „Jeśli Nostra aetate ma w kimś żyć, to w młodych” – podkreślił kard. Ryś, dziękując obecnym duchownym, klerykom i wspólnotom żydowskim.

 

Nowa książka – Kościół po Nostra aetate

 

Podczas konferencji zaprezentowano nową publikację naukową: „Kościół katolicki wobec Żydów i judaizmu. Dokumenty Stolicy Apostolskiej (1965–2015) i komentarze” pod redakcją kard. Grzegorza Rysia i prof. Sławomira Jacka Żurka z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.

 

To pierwsze na świecie kompendium, które w jednym miejscu gromadzi wszystkie watykańskie dokumenty o relacjach z judaizmem, opatrzone analizami teologicznymi autorstwa ks. prof. Andrzeja Perzyńskiego, ks. prof. Mirosława Wróbla, ks. prof. Alfreda Wierzbickiego i prof. Sławomira Jacka Żurka. Publikacja pokazuje, jak bardzo zmienił się sposób myślenia Kościoła – od czasów nieufności do wspólnoty braterstwa i dialogu.

 

 

 

Vatican News/Heschel Center News