2 października przypada 80 rocznica kapitulacji Powstania Warszawskiego. Po 63 dniach bohaterskiej walki przedstawiciele Komendy Głównej AK podpisali w Ożarowie układ o zaprzestaniu działań wojennych w Warszawie. Z tej okazji Oddziałowe Biuro Badań Historycznych Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie zorganizowało dwudniową międzynarodową konferencję naukową „Rachunki za Powstanie Warszawskie. Odpowiedzialność, rozliczenia, sprawiedliwość”.

 

Celem sympozjum jest zmierzenie się z trudnym tematem rozliczeń niepodległościowego zrywu. Pierwszy panel sesji poświęcony był niemieckim dowódcom odpowiedzialnym za zbrodnie podczas Powstania Warszawskiego. Swój wykład na temat nierozliczonych zbrodni niemieckich dowódców przedstawiła między innymi dr Soraya Kuklińska.

 

– Walki nie toczyły się równomiernie w całym mieście. Niemcy po kolei oddzielali poszczególne dzielnice, zamykali je w kotle i następnie likwidowali. Do stłumienia Powstania wyznaczono specjalistów. Większość była zaprawionymi w boju żołnierzami. Nikt z nich nie poniósł odpowiedzialności karnej za działania w Warszawie. Najsprytniejszym po wojnie okazał się Heinz Reinefarth, który nie tylko zdołał uniknąć wymiaru sprawiedliwości, ale również zrobił karierę polityczną – mówiła Soraya Kuklińska.

 

Wśród wykładowców dzisiejszych paneli tematycznych byli nie tylko historycy, ale też prawnicy i prokuratorzy. Między innymi prof. dr hab. Adam Bosiacki z Uniwersytetu Warszawskiego czy prok. dr Marcin Gołębiewicz z warszawskiego oddziału IPN.

 

Jak zapowiada Naczelnik Oddziałowego Biura Badań Historycznych w Warszawie, dr hab. Patryk Pleskot – panel 3 października będzie poświęcony tematowi odpowiedzialności za wybuch Powstania.

 

– Nie zamierzamy uniknąć również delikatnej i drażliwej po dzień dzisiejszy kwestii odpowiedzialności czy rozliczeń dowódców Armii Krajowej za decyzję o wszczęciu Powstania. Dyskusje te były bardzo mocno prowadzone na emigracji tuż po wojnie, ale też skompromitowane przez czarną propagandę komunistyczną. Chcielibyśmy również skupić się na tej problematyce – wyjaśniał Patryk Pleskot.

 

Sympozjum odbywa się w Centrum Edukacyjnym IPN im. Janusza Kurtyki przy ul. Marszałkowskiej 21/25 w Warszawie.

 

 

Program konferencji:

2 października 2024: dzień 1 /day 1

9.00–9.20: otwarcie konferencji / opening of the conference

Panel 1. Kontekst niemiecki, część 1 / German context, part 1
9.20–9.40 – Zbrodnie nierozliczone. Niemieccy dowódcy w Powstaniu Warszawskim, dr Soraya Kuklińska (IPN Centrala)
9.40–10.00 – Odpowiedzialność Ludwiga Hahna w Powstaniu Warszawskim, dr Tomasz Łabuszewski (IPN Warszawa)
10.00–10.20 – Generał Paul Otto Geibel (1898–1966) – dowódca SS i Policji Dystryktu Warszawskiego. Zbrodnie i proces, dr Damian Sitkiewicz (IPN Warszawa)
10.20–10.40 – Wątki powstańcze w procesie gubernatora Ludwiga Fischera przed Najwyższym Trybunałem Narodowym, dr Paweł Kosiński (IPN Centrala)
10.40–11.00 – dyskusja / discussion
11.00–11.20 – przerwa / coffee break

Panel 2. Kontekst niemiecki, część 2 / German context, part 2
11.20–11.40 –’Bandenbekämpfung” and Scorched Earth in a European Capital. Erich von dem Bach-Zelewski’s 'Double Game” during the Warsaw Uprising, dr Jan Kreutz (Europa-Universität Flensburg)
11.40–12.00 – Odpowiedzialność władz Kraju Warty za stłumienie Powstania Warszawskiego, dr Paweł Głuszek (IPN Poznań)
12.00–12.20 – Wysiedleni z Warszawy do Krakowa w dokumentacji archiwalnej Zakładu Medycyny Sądowej Collegium Medicum UJ w Krakowie, dr Dominika Pasich (IPN Kraków)
12.20–12.40 – Komenda Uzbrojenia Warszawa (Rüstungskommando Warschau) i niszczenie warszawskich fabryk (na kilku wybranych przykładach), dr Paweł Brudek (Muzeum Powstania Warszawskiego)
12.40–13.00 – dyskusja / discussion
13.00–13.40 – przerwa / break

Panel 3: Rachunki za Powstanie: spojrzenie prawników / Dealing with the Uprising from juristic point of view
13.40–14.00 – Problemy odpowiedzialności prawnej i pozaprawnej związanej z Powstaniem Warszawskim, prof. dr hab. Adam Bosiacki (Uniwersytet Warszawski)
14.00–14.20 – Powstanie Warszawskie a odpowiedzialność prawnomiędzynarodowa, dr Maciej Jan Mazurkiewicz (bez afiliacji)

Panel 4: Perspektywa prokuratorów IPN / Perspective of the IPN’s prosecutors
14.20–14.40 – Postępowania karne sprawców zbrodni niemieckich popełnionych na terenie byłego Niemieckiego Zakładu Karnego w Warszawie, prok. dr Marcin Gołębiewicz (IPN Warszawa)
14.40–15.00 – Oskarżenia o popełnienie zbrodni wojennych w Powstaniu Warszawskim. Kilka przykładów z praktyki prokuratury i sądów apelacji warszawskiej, prok. Paweł Wierzchołowski (IPN Warszawa)
15.00–15.20 – Niemieckie represje wobec żołnierzy AK z kompanii bojowej III Batalionu Nieporęt za udział w Powstaniu Warszawskim, prok. Mariusz Rębacz (IPN Warszawa)
15.20–15.40 – dyskusja / discussion
15.40–16.00 – przerwa / coffee break

Panel 5. Kontekst sowiecki i międzynarodowy / Soviet and international context
16.00–16.20 – Kreml a Powstanie Warszawskie, prof. dr hab. Nikołaj Iwanow (Uniwersytet Opolski),
16.20–16.40 – Moskiewski 'rachunek” za Powstanie. Problem Powstania Warszawskiego w śledztwie i procesie moskiewskim gen. Leopolda Okulickiego (kwiecień–czerwiec 1945 r.), prof. dr hab. Mirosław Golon (IPN Bydgoszcz)
16.40–17.00 – Żadnych gorących debat i przełomów. Współczesna historiografia rosyjska dotycząca udziału obywateli ZSRR w tłumieniu Powstania Warszawskiego, dr Aleksander Gogun (Freie Universität Berlin)
17.00–17.20 – Między sojuszem z III Rzeszą a przyjaźnią z Polakami. Rola Węgrów w Powstaniu Warszawskim, dr Maria Zima-Marjańska (IPN Centrala)
17.20–17.40 – Oprawcy Warszawy w rękach partyzantów Tity, dr hab. Piotr Żurek (Uniwersytet Bielsko-Bialski)
17.40–18.00 – dyskusja / discussion

 

 

3 października 2024: dzień 2 / day 2

Panel 6: Kontekst polski / Polish context
9.10–9.30 – Kto ponosi odpowiedzialność za wybuch powstania warszawskiego?, dr Andrzej Chmielarz (bez afiliacji)
9.30–9.50 – 'Monter” wobec Powstania i Powstańców z Mokotowa. Błędy, animozje, rozliczenia, dr hab. Tomasz Panfil (IPN Centrala)
9.50–10.10 – Misja Jana Kamieńskiego 'Cozasa”, emisariusza Naczelnego Wodza do dowódcy AK. Meldunek z 3 października 1944 r. jako przyczynek do badań nad rozrachunkiem z decyzjami dowódców, dr Krzysztof A. Tochman (bez afiliacji)
10.10–10.30 – Polityczne kontrowersje wokół Powstania Warszawskiego. Podjęcie decyzji, reakcja Stalina i PKWN, prof. dr hab. Bogdan Chrzanowski (Uniwersytet Gdański, Muzeum Stutthof)
10.30–10.50 – Spilker i Łaszowski. Historia kolaboracji z Gestapo w świetle dokumentów znalezionych w Bundesarchiv, Hanna Radziejowska (Instytut Pileckiego, Berlin)
10.50–11.15 – dyskusja / discussion
11.15–11.30 – zamknięcie konferencji / closing remarks

 

 

Transmisja konferencji jest dostępna na kanale YouTube Oddziału IPN w Warszawie https://www.youtube.com/@ipnwarszawa/streams

 

 

Bernadeta Bajor

 

Materiał zrealizowano dzięki zatrudnieniu reportera oraz sprzętowi zakupionemu w ramach dofinansowania  Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego ze środków Rządowego Programu Rozwoju Organizacji Obywatelskich na lata 2018 – 2030.