82 lata temu, 27 września 1939 roku, w oblężonej Warszawie została utworzona Służba Zwycięstwu Polski. Była to pierwsza konspiracyjna organizacja niepodległościowa, która dała początek podziemnemu państwu, działającemu w czasie II wojny światowej.
Od 1998 roku 27 września jest obchodzony Dzień Polskiego Państwa Podziemnego, ustanowiony przez Sejm Rzeczpospolitej.
Państwo Podziemne, podlegające Rządowi Rzeczpospolitej na Uchodźstwie, objęło zasięgiem ziemie polskie, które znalazły się pod okupacją niemiecką i sowiecką. Miało siły zbrojne i struktury cywilne, a w swym działaniu oraz instytucjach uwzględniało prawie wszystkie dziedziny życia. Funkcjonowało dzięki wielkiej determinacji i solidarności narodu. Państwo to było fenomenem na skalę światową, jego tajne struktury nie miały odpowiednika w żadnym innym kraju.
Polacy zorganizowali państwo z własnym podziałem administracyjnym, szkolnictwem i sądownictwem. Podczas okupacji wydawano książki, funkcjonowały tajne uczelnie wyższe, a także pomoc społeczna.
Początkiem była Służba Zwycięstwu Polski, powołana przez generała Michała Tokarzewskiego-Karaszewicza, we wrześniu 1939, na dzień przed kapitulacją stolicy. Generał wspominał, że tej trudnej misji podjął się po rozmowie z generałem Juliuszem Rómmlem, dowódcą Armii „Warszawa”.
Utworzona we wrześniu 1939 roku Służba Zwycięstwu Polski została przekształcona w Związek Walki Zbrojnej, a ten – w Armię Krajową. AK przeprowadzała akcje zbrojne i sabotażowe, a także przygotowywała podziemne wojsko do powstania. Organizacja miała charakter ogólnonarodowy i ponadpartyjny, swoim członkom stawiała wysokie wymagania.
Szef Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych Jan Józef Kasprzyk mówił w 2018 roku, że tajne struktury państwa polskiego były fenomenem w okupowanej przez Niemców Europie, w tym Rada Pomocy Żydom „Żegota”, jedyna instytucja państwowa, ratująca Żydów od zagłady.
Podczas okupacji w Polskim Państwie Podziemnym działały drukarnie, funkcjonowały tajne uczelnie wyższe, organizowano pomoc społeczną. Na samym tylko wydziale prawa Uniwersytetu Warszawskiego w konspiracji uczyło się 350 studentów.
Państwo podziemne prowadziło też prace przygotowawcze na okres powojenny, były to między innymi plany odbudowy różnych dziedzin życia gospodarczego i społecznego, zakrojone na 10 lat po zakończeniu działań zbrojnych.
Ostatnim przesłaniem Polskiego Państwa Podziemnego była odezwa Rady Jedności Narodowej z 1 lipca 1945 roku, nazwana „Testamentem Polski Walczącej”. W dokumencie czytamy, że „demokracja to uznanie i zabezpieczenie równych praw mniejszych i większych narodów, aby ukrócić raz na zawsze dążenie mocarstw do hegemonii nad innymi narodami i do podziału świata na strefy wpływów”.
IAR