52 lata temu, 12 maja 1970 roku, zmarł generał Władysław Anders, wybitny wojskowy, podczas wojny obronnej 1939 roku więzień sowiecki, następnie twórca i dowódca Armii Polskiej w Związku Radzieckim, przemianowanej w 1943 roku na 2. Korpus Polski. Ten wsławił się między innymi w walkach o Monte Cassino we Włoszech.
Od lutego do maja 1945 roku generał pełnił obowiązki Naczelnego Wodza Polskich Sił Zbrojnych. Po wojnie pozostał na emigracji w Londynie. Komunistyczne władze pozbawiły go polskiego obywatelstwa i stopnia generała. Pośmiertnie, w 1989 roku, przywrócono mu obywatelstwo Rzeczpospolitej. W 1995 roku generał Anders został uhonorowany najwyższym polskim odznaczeniem państwowym – Orderem Orła Białego.
Władysław Anders walczył w powstaniu wielkopolskim, później w wojnie polsko-bolszewickiej. Podczas kampanii wrześniowej trafił do niewoli sowieckiej. Po odmowie wstąpienia do Armii Czerwonej, spędził blisko 2 lata w więzieniach. Wyszedł w sierpniu 1941 roku na mocy układu Sikorski-Majski.
Został organizatorem i dowódcą Armii Polskiej w Związku Sowieckim, o czym dowiedział się w więzieniu na Łubiance. Rozmawiali z nim Ławrentij Beria, druga po Stalinie osoba w Rosji, i zastępca Berii – Wsiewołod Mierkułow. Generał Władysław Anders wspominał to spotkanie po latach, w Radiu Wolna Europa.
Generał Władysław Anders utworzył armię złożoną z Polaków zwolnionych z sowieckich więzień i łagrów. Żołnierze ci weszli następnie w skład 2. Korpusu Polskiego na Bliskim Wschodzie, a potem walczyli do końca wojny we Włoszech, wyzwalając dziesiątki miejscowości, w tym Ankonę i Bolonię. Wspominając zwycięskie natarcie Polaków pod Monte Cassino w maju 1944 roku, generał Anders mówił, że losy tej bitwy ważyły się do końca.
W 80. rocznicę sformowania Armii generała Władysława Andersa w 2021 roku we włoskim miasteczku Cassino uczczono pamięć generała. W uroczystości wzięli udział ostatni weterani 2. Korpusu Polskiego, władze i mieszkańcy Cassino. Szef Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych Jan Józef Kasprzyk powiedział, że generał Anders był jednym z najwybitniejszych dowódców w dziejach polskiej wojskowości, który stworzył też niezwykłą armię.
Generał Władysław Anders przez lata konsekwentnie domagał się ujawnienia prawdy o zbrodni katyńskiej. Tworząc armię w ZSRR, prowadził poszukiwania polskich oficerów więzionych wcześniej w obozach w Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie, jak się później okazało – ofiar NKWD. Sowieci unikali odpowiedzi na pytania o zaginionych i utrudniali polskie działania. Tak generał Anders wspominał jedną ze swoich rozmów ze Stalinem w grudniu 1941 roku.
Major Józef Czapski, który od generała Andersa otrzymał misję odszukania polskich oficerów, po wojnie opowiadał na falach Radia Wolna Europa o wielkiej determinacji dowódcy.
Po wojnie na emigracji generał Anders nadal walczył z kłamstwem katyńskim, a także uczestniczył w kampanii na rzecz uwolnienia Polaków przebywających w łagrach sowieckich. W 1959 roku apelował o ustalenie, co stało się z rodakami wywiezionymi kilka tysięcy kilometrów na Wschód.
Władysław Anders pozostał na uchodźstwie w Londynie. Komunistyczne władze pozbawiły go polskiego obywatelstwa i stopnia generała. Na emigracji cieszył się wielkim szacunkiem rodaków. Był przeciwnikiem porządku jałtańskiego narzuconego ojczyźnie. Potępiał próby kompromisu z komunistami, co podkreślał w licznych wystąpieniach.
Generał Władysław Anders współorganizował Światowy Zjazd Polski Walczącej, związany z obchodami Millennium Chrztu, który odbył się w 1966 roku w Londynie. W przemówieniu radiowym do rodaków na emigracji i w kraju wyraził nadzieję na powrót demokratycznej i niepodległej Polski.
Z myślą o wolnej Polsce, publikując w 1949 roku wspomnienia wojenne, generał Władysław Anders zatytułował je „Bez ostatniego rozdziału”. Zmarł na emigracji 12 maja 1970 roku. Zgodnie z jego wolą, został pochowany wśród swoich żołnierzy na Polskim Cmentarzu Wojennym na Monte Cassino we Włoszech, jednym z najważniejszych miejsc pamięci narodowej. W 2011 roku spoczęła tam także wdowa po generale Irena Anders.
IAR
